Leer improviseren. 2003-2004.
Les 17: verrassing na verwachting; en de break.
Iedere uitvoering (toneel, toespraak, goochelen, muziek, film, zelfs
literatuur) kent het balanceren tussen verwachting en verrassing.
Sommige mensen voelen dat in de kunst van nature aan, maar anderen zijn geneigd
dat gevoel te onderdrukken omdat het in de maatschappij vaak niet
gewenst is. Het is diplomatiek om mensen de tijd te geven te wennen
aan een nieuw idee. Op de planken kunnen we de timing sneller nemen.
Improviseren biedt hier extra mogelijkheden.
Eerst moeten we lang genoeg een voorspelbaar deel spelen om een
verwachting te wekken. Als dit te kort is, werkt het chaotisch. De
realisering hangt af van de stijlafbakening. Afhankelijk van de pit die in
de voordracht bedoeld is, kunnen we een wending geven met de
gevoelswaarde: "Dat had je niet gedacht, hè?" Bij meditatieve muziek
hoeven we het publiek niet wakker te houden, maar bij andere stijlen
kunnen we het leuk vinden de mensen uit hun stoel te laten komen.
Contrasten verlevendigen het beeld. Mensen die in de cursus 6 minuten
moeten improviseren, spelen vaak de hele tijd in dezelfde sfeer met
dezelfde maat en hetzelfde tempo. Natuurlijk is dat goed als dit een
zuivere weerslag is van hun eigen gevoelsbeleving, wat het hoofddoel is
van de cursus. Maar soms wordt het veroorzaakt door subtiele invloeden
van buitenaf: het idee dat het niet de moeite waard is nog een andere
sfeer te beginnen, het risico dat de overstap met zich meebrengt, voelen
dat het niet goed gevonden wordt door de aanwezigen en het dan uit
veiligheid maar zo houden of binding met de sfeer waar je eenmaal in
zit. Je karakter heeft invloed: de één bewandelt het liefst een pad
waarvan hij weet dat het goed is, de ander is avontuurlijk van aard.
Voor de middenmoot geldt de tip: overweeg variatie. Dat kan in grote
delen zijn, zoals allegro - presto, e.d. of zoals chorus - refrein, maar het
kan ook van tel tot tel zijn, zoals werken met een subtiel toucher, of het
tempo verwachtingwekkend even inhouden als aanloop naar een nieuwe
aanzet. Durf tempowisselingen te geven afhankelijk van het wisselen
van je temperament, zoals uit je slof schieten of langzaam gaan spelen
na een snel deel. Dat laatste kan bovendien praktisch zijn om niet over
je vingers te struikelen. De break, die in alle muziekstijlen voorkomt, is
een extra geliefd contrast bij improvisatie. Bij een break stopt de
begeleiding even, bijvoorbeeld een maat. Wat er dan gebeurt, is de
verrassing.
-We zullen de break nader bekijken.
Zonder break kan een stukje zo klinken.
-De eenvoudigste vorm van een break vraagt om een opvulling.
Zonder opvulling klinkt een break zo.
-Een solospeler zorgt voor het vullen van de break.
Zo klinkt de break, opgevuld met enkele nootjes.
-Solisten (bij een band diversen bij toerbeurt) krijgen extra aandacht als
er een ketting van breaks gegeven wordt.
Een ketting van breaks.
-Bij Nederlandse bands wordt het einde van een break vaak door alle
instrumenten tegelijk ingezet. Het inleiden van het beëindigen van een
break door de begeleidingsinstrumenten niet allemaal op dezelfde tel te
laten beginnen klinkt minder klompendansachtig.
Het einde van de break inleiden.
-Nog levendiger wordt een break als één van de spelers voor zijn beurt
het einde van de break begint in te zetten. Deze ongeduldige
ongehoorzaamheid biedt zeer verfrissende mogelijkheden.
Ongehoorzame break.
Een piano alleen heeft natuurlijk niet de mogelijkheden van een band,
maar door van die mogelijkheden te houden zal iets van die frisheid in
het spel van de piano-improvisator doorstralen.
HUISWERK:
-Speel niet steeds in dezelfde sfeer (behalve als het bewust is, zoals voor
meditatieve muziek)
-Ontwikkel het werken met breaks.
-Verzin allerlei solootjes voor de breaks.
-Probeer de breaks niet te laten klinken als 'even ophouden', waarbij de
mensen zelf maar een solo in gedachte moeten invullen, maar zorg zelf
voor een ritmisch of melodisch verrassinkje.
-Probeer ook het einde van de break met een enkel nootje in te luiden,
zodat je eerder associaties hebt met een tapdansschoentje dan met een
klomp.
<< Startpagina / Index van de cursus / Volgende pagina >