Leer improviseren. 2003-2004. Les 23: humor in de muziek.

Muziek om naar te luisteren heeft met humor gemeen dat er een verwachting gewekt wordt die een verrassende wending neemt en waarbij gevoel voor timing onmisbaar is. Zo bezien is dit soort luistermuziek een aaneenschakeling van subtiele humor, die alleen begrepen wordt door een selecte groep, die het geestelijke werk van vindingrijkheid waardeert. Voor dansen en achtergrondmuziek kan de opbouw gelijkmatiger zijn, maar voor improviseren zijn (verrassende) vondsten belangrijk.

Ook in de klassieke muziek is steeds naar vondsten gezocht. Mozart schreef een keer naar zijn vader dat hij een vondst in zijn werk had ingebouwd, dat de gewone man (de achtergrondluisteraar dus) niet zou opvallen. Een dergelijke componist doet zoiets niet om commerciële redenen, maar louter voor zijn eigen genoegen en voor kenners, zoals zijn vader. De improvisator herkent dit. Je speelt voor jezelf en voor een kleine groep insiders.

Als je een volkswijsje, dat normaal in majeur staat, in mineur gaat spelen, klinkt het de eerste keer grappig. Na een tijdje ben je eraan gewend en gaat het beschouwen als een bewerking. Denk aan het kinderliedje 'Kortjakje' dat Mozart bewerkte op allerlei manieren. Zelf heeft hij dit waarschijnlijk ervaren als grappig. Maar dat niet alleen. Ongetwijfeld heeft hij genoten van het eurekagevoel van de vondsten en de rijkheid aan variaties.
Een majeurlied daarna in mineur spelen.

De ernst waarmee klassieke muziek wordt benaderd doet geen recht aan de geestigheid die er vaak in verwerkt is (Het fronsen van de pianist bij een tere passage waar een meditatieve uitdrukking eerlijker is, of het brallerig zingen van een lief Schubertliedje). Ik hoorde eens een aardige strofe van Mozart en probeerde vergeefs die na te spelen. Pas een tijd later begreep ik dat hij een melodie die klaarblijk mineur was, een majeur begeleiding had gegeven. Ik ben nu de melodie vergeten, maar het is een 'grap' die past bij de mentaliteit van het improviseren.
Een mineurmelodie met een majeurbegeleiding.

Voorts is veel vindingrijkheid te vinden in de 'programmamuziek', waar geluiden iets moeten uitbeelden: water, onweer, vogeltjes of een verhaal, zoals in de Pastorale van Beethoven, De Moldau van Smetana of L'apprenti Sorcier van Ducas. Ook wij kunnen bij het improviseren zoeken naar verklanking van wat we zeggen willen, bijvoorbeeld een triller bij een liedje over vogeltjes.
Klein vogelijn op groene tak.

Over het algemeen is subtiele humor in de muziek juist niet simpel, maar extra moeilijk. Speel maar eens 'voor de lol' met de rechterhand driekwarts en met de linker vierkwarts.
Een wals met soms een 4/4 begeleiding.

Muziek hoort speels te zijn. Je doet het voor je genoegen. De term 'het is maar entertainmentmuziek' wordt gebruikt door mensen die geen genoegen beleven aan muziek. Hoe zullen zulke mensen nu ooit aangename muziek kunnen maken?

Een tip is om tijdens een lied dat je kent tonen aan te slaan waarvan je niet weet wat het effect zal zijn, en je vervolgens hieruit te redden. Je kunt erdoor op ideeën komen en het heeft als bijwerking dat je leert fouten weg te sjoemelen, wat op zijn beurt je speelangst vermindert en je spelstijl versoepelt, wat niet alleen gemakkelijker en aangenamer is voor jezelf, maar ook tot hogere artistieke prestatie zal leiden, want creatie is onmogelijk als je gespannen bent.

Waar het om gaat is dat je bij het maken van muziek niet bang moet zijn voor humor en niet moet denken dat ernst verplicht is voor schoonheid. Juist de muziek vol vondsten (niet te verwarren met veel versieringen) kan ontroeren. De ware kunstenaar huilt niet zelf maar maakt anderen dat te doen.
HUISWERK:
Denk niet dat muziek een ernstige zaak is, maar geniet van speels ermee bezig zijn. Zoek 'grappen', vondsten en variaties.

Tip: Kies drie willekeurige tonen. Ga dan gewoon spelen. Ergens halverwege je spel speel je ineens die drie tonen. Je zult je een aap schrikken, maar red je er zo goed mogelijk uit. Vaak zal je geest erdoor verfrist worden.
<< Startpagina / Index van de cursus / Volgende pagina >